Me një histori që shtrihet në më shumë se 2,600 vjet, Durrësi është një ndër qytetet më të vjetra të Mesdheut dhe kjo trashëgimi e pasur kulturore po rifiton më në fund vëmendjen që meriton. Vizitorët nuk vijnë më vetëm për rërën dhe detin, ata vijnë për të parë amfiteatrin romak më të madh në Ballkan, për të eksploruar mbetjet e termeve antike dhe për të ecur përgjatë mureve që kanë përballuar shekuj sundimesh. Me investime të reja, guida profesionale dhe projekte restaurimi në zhvillim, Durrësi po kthehet në një qendër të vërtetë të turizmit kulturor në Shqipëri.
Amfiteatri i Durrësit – Ikona e qytetit antik
Nëse ka një monument që përfaqëson më mirë lavdinë e lashtë të Durrësit, ai është pa dyshim Amfiteatri Romak. Ndërtuar në fillim të shekullit II e.s., në kohën e perandorit Trajan, kjo arenë eliptike është më e madhja në Shqipëri dhe një nga më të mëdhatë në Ballkan. Me kapacitet prej mbi 15,000 spektatorësh dhe gradina guri mbi 20 metra të larta, ajo shërbente për shfaqje madhështore gladiatorësh dhe ceremonish publike.
Sot, pas dekadash gërmimesh, restaurimesh dhe projektesh për ruajtje, Amfiteatri i Durrësit është kthyer në një simbol të qytetit dhe një atraksion tërheqës për mijëra turistë çdo vit. Vetëm gjatë vitit 2024, mbi 30,000 vizitorë e kanë eksploruar këtë monument, një rritje prej 30% krahasuar me vitin e kaluar. Në brendësi, befasia nuk ndalet – një kishë bizantine me mozaikë të rrallë ndodhet e fshehur në një nga galeritë e tij, duke e bërë përvojën akoma më të veçantë.
Plani i Menaxhimit të Integruar Arkeologjik dhe projekti ndërkombëtar nga studioja Stefano Boeri Architetti premton që ky sit të bëhet qendra e një rruge të re kulturore që lidh monumentet kryesore të qytetit me portin dhe shëtitoren. Nuk është çudi që Ministrja e Kulturës e ka quajtur Amfiteatrin “simbolin e lavdisë së qytetit që duhet rikthyer në vëmendjen e çdo vizitori”.
Termat Romake – Një dritare në jetën e përditshme romake
Pak hapa larg nga sheshi qendror i Durrësit, nën Pallatin e Kulturës, fshihen një nga thesaret më të veçanta arkeologjike të qytetit: Termat Romake. Të zbuluara në vitin 1960 dhe të datuara në shekullin I pas Krishtit, këto banja publike janë një dëshmi e gjallë e jetës urbane në kohën romake. Me ambiente si tepidariumi (dhoma e ngrohtë), frigidariumi (dhoma e ftohtë) dhe mozaikë me motive geometrike, termat ofrojnë një përvojë unike për çdo vizitor të apasionuar pas antikitetit.
Pas dekadash të tëra të mbyllura për publikun, Termat Romake u restauruan dhe u hapën sërish në vitin 2015, falë një bashkëpunimi ndërkombëtar që përfshiu institucionet shqiptare, universitetet franceze dhe Bashkinë e Durrësit. Sot, hyrja është falas dhe sitin mund ta vizitoni lirshëm, duke parë nga afër sistemin e ngrohjes hipokauste dhe detajet arkitektonike që flasin për nivelin e lartë të infrastrukturës në qytetin antik.
Për turistët që kërkojnë më shumë sesa monumente të mëdha, por detaje të jetës së përditshme në shekujt e parë të erës sonë, Termat janë një ndalesë që nuk duhet humbur.
Forumi Bizantin – Sheshi që pret rikthimin në jetë
I fshehur mes ndërtesave moderne në qendër të Durrësit, Forumi Bizantin i njohur edhe si Rotonda është një nga monumentet më intrigues të qytetit. Ndërtuar në shekullin VI gjatë sundimit të perandorëve Anastasi dhe Justinian, ky shesh rrethor me kolonada mermeri dhe podium qendror shërbente si zemra publike e qytetit bizantin. Një vend takimi, tregtie dhe ceremonish, që sot, megjithëse jo lehtësisht i aksesueshëm, mban gjurmë të dukshme të një epoke plot shkëlqim.
Fatkeqësisht, ndryshe nga monumentet e tjera, Forumi është aktualisht i mbyllur për vizitorët për shkak të sfidave me terrenin dhe infrastrukturën urbane që e rrethon. Megjithatë, planet për integrimin e tij në rrjetin e monumenteve turistike të qytetit janë në zhvillim. Projekti i Parkut Arkeologjik të Durrësit, hartuar nga studio të njohura ndërkombëtare si Stefano Boeri Architetti dhe SON Architects, synon ta rikthejë Forumin si një atraksion të aksesueshëm dhe të interpretuar për publikun.
Pasi të përfundojnë këto ndërhyrje, Forumi Bizantin ka potencialin të bëhet një nga pikat më të rëndësishme të turizmit kulturor në Durrës, një urë simbolike midis antikitetit dhe Mesjetës, që flet për vazhdimësinë e qytetit ndër shekuj.
Kalaja e Durrësit dhe Kulla Veneciane
Ndërsa ecni përgjatë rrugëve të vjetra të Durrësit, sytë do t’ju ndalen patjetër te muret monumentale që rrethojnë pjesën historike të qytetit, mbetjet madhështore të Kalasë së Durrësit. E ndërtuar dhe rindërtuar gjatë shekujve nga perandorët bizantinë, sundimtarët venecianë dhe më vonë nga osmanët, kjo strukturë mbrojtëse është një mozaik i historisë politike dhe ushtarake të qytetit.
Muret masive me tulla dhe gurë arrinin deri në 18 metra lartësi dhe dikur përshkonin gjithë qytetin antik. Sot, segmentet e ruajtura si ato pranë Muzeut Arkeologjik apo Muri i Ish-Shedisë Ushtarake janë të aksesueshme për publikun dhe ofrojnë një përvojë të veçantë ecjeje mbi histori.
Në hyrje të qytetit të vjetër, një tjetër monument i veçantë i shekullit XV tërheq vëmendjen: Kulla Veneciane, një kullë mbrojtëse rrethore, e ngritur nga venecianët mbi themelet bizantine. Me diametër 16 metra dhe pamje mbresëlënëse, ajo shërben sot si një pikë orientuese dhe fotografike për turistët. Ndërhyrjet për restaurimin dhe rihapjen e kullës për vizitorët janë pjesë e planeve të menaxhimit kulturor të qytetit.
Këto struktura mbrojtëse janë më shumë se gurë antikë ato janë dëshmi të një qyteti që ka përballuar tërmete, pushtime dhe ndryshime të shumta, por që kurrë nuk ka humbur identitetin e tij.
Sfidat dhe planet për të ardhmen
Ndërsa interesi për sitet historike në Durrës po rritet ndjeshëm, sfidat për menaxhimin e tyre mbeten të shumta. Qyteti përballet me problematika të trashëguara si mungesa e infrastrukturës mbrojtëse, ndërhyrjet urbane pa leje dhe nevoja për mirëmbajtje të vazhdueshme. Megjithatë, angazhimi institucional është bërë më i dukshëm vitet e fundit.
Plani i Menaxhimit të Integruar Arkeologjik, një bashkëpunim mes Ministrisë së Kulturës dhe Fondacionit Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim (AADF), përfaqëson një hap të madh përpara. Ky projekt synon jo vetëm restaurimin fizik të monumenteve, por edhe integrimin e tyre në jetën urbane dhe zhvillimin ekonomik të qytetit. Ndërhyrjet do të përfshijnë krijimin e shtigjeve kulturore që lidhin sitet më të rëndësishme si Amfiteatri, Termat dhe Forumi Bizantin, si dhe përmirësimin e sinjalistikës dhe informacionit për vizitorët.
Gjithashtu, projektet e arkitektëve të njohur si Stefano Boeri Architetti do të sjellin një qasje të re bashkëkohore për ruajtjen dhe interpretimin e trashëgimisë, duke e shndërruar Durrësin në një qytet muze të hapur, ku historia ndërthuret me përvojën moderne të vizitorit.
Trashëgimia që frymëzon, ndani me miqtë thesaret historike të Durrësit
Rritja e vizitueshmërisë në sitet historike të Durrësit nuk është një rastësi, por rezultat i një rizgjimi kulturor dhe i një interesi të ri për trashëgiminë që ky qytet ofron. Nga Amfiteatri që sfidon kohën, tek Termat që rrëfejnë jetën e përditshme romake, e deri te muret dhe kulla që flasin për shekuj mbrojtjeje dhe transformimesh, Durrësi ka shumë për të treguar.
Nëse ky artikull ju ndihmoi të zbuloni një anë tjetër të qytetit, ndajeni me miqtë tuaj. Le ta bëjmë së bashku këtë histori më të dukshme sepse çdo vizitor i ri është një mbrojtës i ri i trashëgimisë sonë kulturore.
🌍 Gati për të eksploruar? Vizitoni Durrësin në 2025 dhe zhytuni në historinë e tij të gjallë.
