Që nga mbretëritë ilire e deri te kolonitë greke dhe qytetet romake, parqet arkeologjike në Shqipëri janë muze të gjalla historie dhe kulture. Të shpërndara në kodra, lugina dhe fusha bregdetare, këto vende tregojnë historinë e qytetërimeve që lulëzuan dikur në Ballkan. Ky artikull ju prezanton me parqet kryesore arkeologjike që mund t’i vizitoni sot — secili ndërthur histori, peizazhe dhe legjenda.
1. Parku Arkeologjik Kombëtar i Butrintit
Vendndodhja: Parku Arkeologjik ne Google Maps
Rëndësia historike: Një sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, Butrinti është i banuar që nga kohët prehistorike dhe u bë një koloni e lulëzuar greke, qytet romak dhe peshkopatë bizantine. U braktis më vonë në Mesjetë.
Atraksionet kryesore: Teatri romak, pagëzimorja e madhe bizantine me dyshemenë mozaik, bazilika dhe Porta e Luanit. Parku ndërthur rrënoja të lashta me një mjedis natyror të jashtëzakonshëm me ligatina, liqene dhe ishuj.
Këshillë udhëtimi: Planifikoni të paktën dy orë për të bërë shëtitjen kryesore. Pranvera dhe vjeshta ofrojnë motin më të mirë për eksplorim.
Lexoni më shumë: Butrinti – Udhëzuesi praktik për ta vizituar këtë thesar UNESCO
2. Parku Arkeologjik Apolonia
Vendndodhja: Qarku i Fierit, rreth 12 km në perëndim të qytetit të Fierit. Vendndodhja në Google Map
Rëndësia historike: Themeluar nga kolonistë grekë në shekullin e 7 p.e.s., Apolonia u bë një nga qytetet më të rëndësishme të bregdetit Adriatik. Oktaviani (më vonë perandori August) studioi këtu para se të bëhej perandori i parë romak.
Atraksionet kryesore: Monumenti i Agonoteve, odeoni, manastiri bizantin i Shën Mërisë dhe muzeu arkeologjik brenda kompleksit të manastirit.
Pse ta vizitoni: Apolonia është më i madhi nga parqet arkeologjike në Shqipëri, i pasur me rrënoja greke, romake dhe mesjetare.
3. Parku Arkeologjik Bylis
Vendndodhja: Qarku i Fierit, pranë fshatit Hekal. Vendndodhja në Google Map
Rëndësia historike: Dikur qyteti më i madh ilir në jug të Shqipërisë, themeluar rreth viteve 370–350 p.e.s. Më vonë u bë koloni romake dhe qendër e hershme kristiane përpara se të braktisej në shekullin e 6-të të erës sonë.
Atraksionet kryesore: Teatri i madh me 7 500 vende, stadiumi, muret e fortifikuara dhe bazilikat e krishtera me mozaikë të bukur që ofrojnë pamje mahnitëse mbi Luginën e Vjosës.
Këshillë: Vendi është i qetë dhe i largët — merrni ujë dhe krem mbrojtës nga dielli, dhe shijoni një nga pamjet më panoramike në Shqipërinë e jugut.
Lexoni më shumë: Parku Arkeologjik i Bylisit – Qyteti antik Ilir në zemër të Shqipërisë
4. Parku Arkeologjik Amantia
Vendndodhja: Qarku i Vlorës, mes lumenjve Vjosë dhe Shushicë. Vendndodhja në Google Map
Rëndësia historike: Një qytet i lashtë ilir i themeluar në shekullin e 5 p.e.s., Amantia ishte një qendër e fuqishme ekonomike që nxori monedha të veta dhe më vonë u bë seli peshkopale.
Atraksionet kryesore: Stadiumi prej guri, muret e ruajtura mirë të qytetit dhe hyrja me hark të restauruar. Peizazhi malor përreth shton një sfond dramatik.
Këshillë udhëtimi: Një makinë 4×4 është e dobishme për rrugën malore. Vizitojeni në pasdite për foto të bukura në dritën e artë.
5. Parku Arkeologjik Finiq
Vendndodhja: Qarku i Vlorës, në zonën e Finiqit. Vendndodhja në Google Map
Rëndësia historike: Themeluar në shekullin e 5 p.e.s., Foinike (ose Finiqi) ishte kryeqyteti i fisit të lashtë grek të Kaonëve dhe lulëzoi gjatë periudhës helenistike.
Atraksionet kryesore: Rrënojat e një teatri që dikur mbante 17 000 spektatorë, një ndërtesë e madhe drejtkëndore dhe mbetje të tjera nga epoka të ndryshme.
Këshillë udhëtimi: Vizitojeni herët në mëngjes — mjegulla e lehtë mbi luginë ofron foto magjike.
6. Parku Arkeologjik Antigonea
Vendndodhja: Qarku i Gjirokastrës, pranë fshatit Saraqinishtë. Vendndodhja në Google Map
Rëndësia historike: Themeluar nga mbreti Pirro i Epirit në vitin 295 p.e.s. dhe u emërua sipas bashkëshortes së tij, Antigonesë. Qyteti ishte një qendër e rëndësishme politike dhe tregtare përpara se të shkatërrohej nga romakët në vitin 167 p.e.s.
Atraksionet kryesore: Muret e qytetit, shkallët, kolonat dhe fragmente mozaikësh — të gjitha të rrethuara nga një peizazh i bukur natyror.
Këshillë udhëtimi: Kombinojeni me vizitën në qytetin e vjetër të Gjirokastrës (UNESCO) për një itinerar historik njëditor.
Lexoni më shumë: Parku Arkeologjik i Antigonesë: Qyteti i lashtë i dedikuar dashurisë
7. Parku Arkeologjik Orikum
Vendndodhja: Qarku i Vlorës, në Gjirin e Vlorës, pranë bazës detare të Pashalimanit. Vendndodhja në Google Map
Rëndësia historike: Qyteti i lashtë i Orikumit daton në shekullin e 6 p.e.s. dhe shërbeu si port strategjik për grekët dhe romakët. Thuhet se Jul Çezari e përdori si bazë detare gjatë luftës civile romake.
Atraksionet kryesore: Rrënojat përfshijnë themelet e qytetit, një teatër të vogël dhe gjurmë të mureve të lashta. Megjithëse i vogël në përmasa, pozicioni i tij — midis detit dhe maleve të Karaburunit — e bën një nga vendet më piktoreske arkeologjike në Shqipëri.
Këshillë udhëtimi: Aksesi është aktualisht i kufizuar, pasi vendi ndodhet pranë një zone aktive ushtarake. Më së miri vizitohet me një udhërrëfyes lokal ose si pjesë e një turi të organizuar nga Vlora.
8. Site të tjera arkeologjike në Shqipëri
Përveç këtyre destinacioneve kryesore, udhëtarët mund të eksplorojnë edhe disa vende më të vogla, por po aq interesante, që plotësojnë përvojën e vizitës në parqet arkeologjike të Shqipërisë:
- Lisi (Lezhë): Një qytet ilir dhe më pas romak, i ndodhur mbi qytetin e sotëm të Lezhës, me mbetje fortifikimesh dhe mure akropole.
- Amfiteatri i Durrësit: Një nga më të mëdhenjtë në Ballkan, ndërtuar në shekullin e 2-të të erës sonë dhe pjesërisht i restauruar për vizitorët.
- Hadrianopoli (Sofratikë): Një vend më pak i njohur romak, me teatër dhe banja termale pranë Gjirokastrës.
Këshilla për vizitën e parqeve arkeologjike në Shqipëri
- Vishni këpucë të rehatshme – shumë site kanë terren të pabarabartë dhe shkallë.
- Merrni me vete mbrojtje nga dielli, sidomos në Shqipërinë e jugut.
- Shumica e parqeve kanë një tarifë hyrjeje të vogël (rreth 3–5 €).
- Kombinojini vizitat me qytete si Gjirokastra, Vlora ose Fieri për një përvojë të plotë kulturore.
Eksplorimi i parqeve arkeologjike në Shqipëri është një nga mënyrat më të bukura për t’u lidhur me trashëgiminë e lashtë dhe bukurinë natyrore të vendit. Nga siti i UNESCO-s në Butrint, te kodrat panoramike të Byllisit dhe gurët e harruar të Antigonesë, çdo park tregon një kapitull të ri të historisë shqiptare. Qoftë si dashamirës historie, fotograf apo udhëtar kureshtar, këto vende premtojnë histori të gdhendura në gur — që presin të zbulohen.
Lexoni gjithashtu: Kalatë më të njohura në Shqipëri – 10 vende për t’u vizituar
