Po kërkoni një vend që nuk ka hyrë ende në radarët e turizmit masiv, por që ofron natyrë të paprekur dhe histori të thellë? Atëherë është koha të njiheni me Leusën. Vetëm dy kilometra nga qyteti i Përmetit, në shpatet e malit Dhëmbel, fshihet një fshat i vogël por me zemër të madhe. I mbushur me gurë, kujtime dhe gjelbërim, Leusa është një nga ato vende që ndihen më shumë se sa shihen dhe pikërisht për këtë duhet zbuluar me kujdes, si një sekret i trashëguar brez pas brezi.
Një udhëtim në histori
Emri “Leusë” rrjedh nga fjala greke Eleusa, që do të thotë “e Mëshirshme” një nga epitetet e Zojës së Shenjtë. Në fakt, ky vend mbart një ndjesi paqeje që vështirë ta gjesh gjetkë. Për herë të parë përmendet në dokumentet osmane të vitit 1431, si një pikë ndalese pranë rrugës që të çonte drejt Janinës. Në shekujt në vijim, Leusa u bë strehë për komunitetin aromun (vllahët farsharot), që sollën me vete gjuhën, zakonet dhe mjeshtëritë e tyre. Lufta e Dytë Botërore e goditi fort fshatin dhe gjatë periudhës komuniste, banorët e vjetër u shpërngulën, duke lënë pas gurët, kujtimet dhe një ndjesi heshtjeje që sot e bën vendin edhe më të veçantë.
Kisha e Shën Marisë – thesari i gurit dhe shpirtit
Në zemër të fshatit, mes tri përrenjve që zbresin nga mali Dhëmbel, ngrihet e heshtur Kisha e Shën Marisë një nga monumentet më të rralla të kultit ortodoks në Shqipëri. Ndërtuar në shekullin XVIII mbi rrënojat e një tempulli të shekullit VI, kjo kishë i ka mbijetuar kohës me një dinjitet të rrallë. Fasada e saj prej guri të gdhendur dhe narteksi dykatësh të kujton më shumë një manastir sesa një kishë fshati. Brenda, freskat murale të vitit 1812 dhe ikonostasi i drurit të gdhendur me mjeshtëri në 1817 e bëjnë këtë vend jo vetëm një pikë pelegrinazhi, por edhe një galeri arti të gjallë. Përpara hyrjes, gurët e varreve të shekullit XVIII–XIX flasin qetësisht për jetët e shkuara dhe ruajnë hijshëm kujtesën e brezave.
Traditat që mbijetojnë me krenari
Leusa është nga ata fshatra ku traditat nuk janë thjesht kujtime, por pjesë e përditshmërisë. Banorët kanë ruajtur me përkushtim mjeshtëritë e gurit dhe bakrit, që dikur ishin mënyra e vetme për të mbijetuar në mungesë të tokave të punueshme. Sot, vizitorët mund të shohin ende vatra që prodhojnë rakinë e frutave, reçela të trashëguar me shije shtëpie dhe gliko të rrallë si ajo me kërpudha apo arra. Në oborret e shtëpive tradicionale rriten shegë, qershi dhe kumbulla, ndërsa bujtinat ofrojnë mish, djathë e perime të konservuara nga vetë familjarët. Mikpritja është pjesë e kulturës dhe në Leusë, vizitorët nuk ikin kurrë pa një buzëqeshje dhe një gotë rakie në dorë. Për më shumë për kuzhinën e zonës, shikoni edhe restorantet më të mira në Përmet.
Festa që i bashkon të gjithë – 15 Gushti
Çdo vit, më 15 Gusht, Leusa merr frymë ndryshe. Është Dita e Fjetjes së Shën Marisë, festa më e madhe e fshatit, ku koha duket se ndalon për t’i lënë vend gëzimit, lutjes dhe ritakimit. Të shpërndarë anembanë Shqipërisë apo jashtë saj, banorët e origjinës kthehen në shtëpitë e gjyshërve për të marrë pjesë në liturgjinë që mbahet në kishën madhështore të fshatit. Nata përpara festës sështë e mbushur me heshtje të shenjtë dhe ndezje qirinjsh, ndërsa mëngjesi pason me meshë dhe përshëndetje të komunitetit. Në mesditë, atmosfera shpërthen në tinguj folklorikë, këngë e valle tradicionale që zgjasin deri natën vonë. Kjo ditë nuk është vetëm kremtim fetar është një kujtesë se Leusa jeton ende në zemrat e njerëzve që e mbajnë gjallë çdo verë.
Natyra përreth – gjelbërim dhe qetësi në çdo hap
Leusa nuk është thjesht një fshat i lashtë me gurë dhe kujtime por edhe një oaz natyror në zemër të malësisë së jugut. E vendosur në shpatet perëndimore të malit Dhëmbël, me lartësi rreth 411 metra mbi nivelin e detit, fshati është rrethuar nga pyje me dushqe, pisha dhe bimësi tipike të klimës kodrinoro-malore. Përroi i Leusës, që buron nga malet dhe derdhet në lumin Vjosë, krijon një tingull të qetë që e ndjek vizitorin gjatë gjithë shëtitjes nëpër rrugicat me kalldrëm. Në çdo cep të fshatit ndjehet aroma e gjelbërimit dhe freskia e natyrës së paprekur. Kjo e bën Leusën ideale për këdo që kërkon një arratisje të qetë larg zhurmës së qytetit, qoftë për një piknik mes pemëve, një fotografi të mrekullueshme, apo një shëtitje që të mbush me frymë të pastër.
Eksplorim aktiv shtigje, maja dhe përvoja
Për ata që nuk mjaftohen me një vizitë statike, Leusa ofron një rrjet shtigjesh që të çojnë drejt aventurës. Një nga më të njohurit është shtegu Leusë–Dhëmbel–Lipë, që ngjitet nga fshati nëpër shpate të mbuluara me livadhe dhe pyje të dendura, drejt kalimit malor të Dhëmbelit. Rruga është e pjerrët, por panorama që të shfaqet e gjithë lugina e Vjosës poshtë është çmimi më i bukur për çdo hap. Ecja zgjat disa orë dhe është e rekomandueshme për ata që kanë pak përvojë në terren malor.
Përveç këtij itinerari, në afërsi ndodhen edhe Parku Kombëtar i Bredhit të Hotovës (25 km larg), ujërat termale të Bënjës dhe kanioni i Langaricës, të gjitha brenda një ore larg me makinë nga Leusë, duke e bërë fshatin një bazë perfekte për eksplorim.
Leusa sot – e vogël në banorë, e madhe në vlerë
Megjithëse sot në Leusë jetojnë vetëm rreth 100 banorë, shumica të moshuar, fshati ruan një identitet të fortë dhe të patjetërsueshëm. Aty nuk ka ndërtime të reja moderne që të prishin pamjen, rrugicat prej guri, shtëpitë tradicionale dhe arkitektura autentike janë si një muze i hapur që jeton ende. Pikërisht sepse rruga drejt fshatit ka mbetur për shumë kohë e pashtruar, Leusa nuk u pre nga valët e “modernizimit të shpejtë” që kanë ndryshuar fytyrën e shumë fshatrave të tjerë. Sot, kjo “vonese” është kthyer në bekim: Leusë është një dritare drejt së shkuarës, një lidhje natyrore me krahinën e Zagorisë dhe një pikë strategjike për turizmin malor. Këtu, koha ecën më ngadalë – dhe ndoshta pikërisht për këtë, çdo gjë ndjehet më e vërtetë.
Si të vizitoni Leusën – këshilla praktike
Nëse planifikoni një vizitë në Leusë, ja çfarë duhet të dini:
- Koha ideale për vizitë: Pranvera dhe vera janë stinët më të përshtatshme. Për një përvojë të veçantë, planifikoni vizitën për 15 Gushtin, gjatë festës së fshatit.
- Si të shkoni: Leusë ndodhet vetëm 2 km nga qendra e Përmetit. Mund të arrini me makinë private ose taksi. Rruga është rurale dhe pjesërisht e pashtruar, por kalueshme me kujdes.
- Me autobus: Nëse udhëtoni me autobus drejt Përmetit, kërkoni informacion në stacionin e qytetit për mënyrat më të mira për të mbërritur në Leusë (zakonisht përmes taksive ose me ecje të shkurtër).
- Ku të qëndroni: Përmet ofron hotele dhe bujtina me cilësi të mirë. Së fundmi, në vetë Leusë janë hapur bujtina tradicionale, një zgjedhje e shkëlqyer për një qëndrim autentik dhe të qetë.
- Ku të hani: Në Përmet gjeni kuzhinën më të mirë të jugut shqiptar (shihni: restorantet më të mira në Përmet). Në Leusë mund të shijoni djathë të freskët, mish të pjekur në furrë dhe gliko të bërë në shtëpi.
Një ftesë për t’u kthyer në kohë
Në një kohë kur turizmi masiv po e zhduk dalëngadalë ndjesinë e “zbulimit”, Leusë mbetet si një faqe e paçuar në librin e Shqipërisë. Aty ku rrugët janë ende me gurë, ku heshtja flet më shumë se fjalët dhe ku mikpritja nuk është shërbim, por mënyrë jetese. Nëse po kërkoni një vend që nuk harrohet lehtë, Leusë është një nga ato që duhet ta shihni vetë.
📍 Ju pëlqeu ky vend? Atëherë mos e mbani vetëm për vete! Ndajeni me miqtë tuaj që do të donin të vizitonin Leusën dhe na ndiqni në LoveAlbania.al për më shumë destinacione që ende nuk kanë marrë vëmendjen që meritojnë.
