Kalaja e Beratit, një ndër simbolet më të fuqishme të trashëgimisë shqiptare, ngrihet mbi një kodër shkëmbore që dominon lumin Osum dhe shikon me krenari mbi qytetin e lashtë. Me rrënjë që shtrihen në thellësinë e antikitetit, kjo kështjellë e gjallë, ende e banuar, është një mozaik i gjallë i historisë, arkitekturës dhe kulturës. Ajo është dëshmitare e epokave të ndryshme që kanë lënë gjurmët e tyre në themelet, muret dhe legjendat e saj. Sot, Kalaja e Beratit nuk është thjesht një monument i së shkuarës, por një destinacion që magjeps çdo vizitor me atmosferën e saj të përjetshme dhe panoramën mbresëlënëse që ofron mbi qytetin dhe rrethinat.
Origjina dhe historia – Rrugëtimi historik i Kalasë së Beratit
Kalaja e Beratit ka një histori që shtrihet në më shumë se 2 500 vjet. E ndërtuar fillimisht nga fiset ilire të Parthinëve dhe më pas e njohur si Antipatrea nga maqedonasit në shekullin IV p.e.s., ajo ishte një nga qendrat më të rëndësishme të rajonit. Romakët e përforcuan më tej në shekullin II p.e.s., ndërsa gjatë periudhës bizantine, sidomos nën perandorin Justinian, kalaja u rindërtua dhe u zgjerua për të mbrojtur luginën e Osumit nga sulmet e jashtme. Në shekullin XIII, nën sundimin e Despotatit të Epirit, Mihail Komneni Doukas e rikonstruktoi tërësisht në formën që shohim sot.
Gjatë Mesjetës, kalaja u kthye në një qendër të rëndësishme kulturore dhe ushtarake, duke kaluar më vonë nën sundimin e bullgarëve, serbëve dhe më pas të osmanëve në fund të shekullit XIV. Në shekullin XIX, u përfshi në Pashallëkun e Beratit të drejtuar nga Ali Pasha Tepelena. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Kalaja e Beratit ruajti rolin e saj strategjik, ku në vitin 1943 u zhvilluan beteja të ashpra mes forcave partizane dhe pushtuesve nazistë.
Ky rrugëtim i pasur dhe shumëplanësh e ka bërë Kalanë jo vetëm një dëshmi të historisë shqiptare, por edhe një simbol të qëndrueshmërisë dhe identitetit kombëtar.
Arkitektura – Muret, kisha, xhami dhe lagjet brenda kalasë
Arkitektura e Kalasë së Beratit është një pasqyrë e qartë e historisë shumëfishe që ka përshkuar këtë qytet. Muret e saj të trashë, me gjatësi rreth 1 400 metra dhe të mbështetura nga 24 kulla vrojtimi, rrethojnë një sipërfaqe prej afro 10 hektarësh. Ndërtuar në një formë trekëndore, kalaja shfaq një organizim të brendshëm të ngjashëm me një qytet të vogël mesjetar, ku rrugicat e kalldrëmta, shtëpitë tradicionale dhe objektet fetare ndërthuren natyrshëm.
Brenda kalasë gjenden mbetjet e mbi 10 kishave bizantine, ndër të cilat më të njohurat janë Kisha e Shën Triadhës dhe Katedralja e Fjetjes së Shën Mërisë, kjo e fundit që sot strehon edhe Muzeun e Ikonave “Onufri”, të dedikuar ikonografit të madh shqiptar. Po aq domethënëse janë dhe Xhamia e Kuqe (e quajtur kështu për shkak të tullave të kuqe) dhe Xhamia e Bardhë, të cilat përfaqësojnë trashëgiminë islame të qytetit gjatë periudhës osmane.
Lagjja brenda kalasë mbetet një zonë e banuar edhe sot, me shtëpi të stilit osman të shekujve XVIII–XIX që ofrojnë një ndjesi autentike të jetës tradicionale shqiptare. Kjo ndërthurje e arkitekturës bizantine, osmane dhe mesjetare, e ruajtur në mënyrë organike brenda mureve të kalasë, e bën këtë vend unik në Ballkan dhe më gjerë.
Toleranca fetare dhe UNESCO – Rëndësia kulturore
Kalaja e Beratit nuk është vetëm një monument historik, por edhe një simbol i bashkëjetesës dhe tolerancës fetare. Brenda mureve të saj, kisha ortodokse dhe xhamia osmane qëndrojnë krah për krah, duke dëshmuar një periudhë të gjatë harmonie ndërfetare. Kjo ndërthurje harmonike është një nga arsyet kryesore që Berati, së bashku me Gjirokastrën, u përfshi në vitin 2008 në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, nën emërtimin “Qendrat Historike të Beratit dhe Gjirokastrës”.
UNESCO e vlerëson qytetin si një shembull të jashtëzakonshëm të një qendre urbane osmane të ruajtur mirë, me ndërtime që dëshmojnë zhvillimin arkitekturor dhe kulturor nga periudha klasike greko-romake deri në atë osmane. Toleranca ndërfetare është veçanërisht e theksuar: ndërkohë që qytete të tjera përjetuan konflikte fetare, Berati e ruajti diversitetin dhe bashkëjetesën përmes shekujve, çka është reflektuar edhe në përbërjen shpirtërore dhe kulturore të kalasë.
Përfshirja në listën e UNESCO-s e ka shtuar ndjeshëm interesin turistik dhe ka sjellë mbështetje ndërkombëtare për ruajtjen e trashëgimisë së saj unike.
Vizitorët sot – Praktika dhe këshilla
Kalaja e Beratit është sot një nga destinacionet më të vizituara në Shqipëri, falë vlerës së saj historike dhe peizazhit të jashtëzakonshëm që ofron. Ajo është e hapur për vizitorët çdo ditë nga ora 09:00 deri në 18:00. Tarifa e hyrjes është 300 lekë për të rriturit (rreth 2.5 €), ndërsa grupet mbi 12 persona përfitojnë zbritje në 200 lekë për person. Fëmijët nën 12 vjeç hyjnë falas, dhe gjithashtu ka tarifa të reduktuara për studentë, pensionistë dhe kategori të veçanta.
Në disa data të veçanta, si 18 Prilli (Dita Ndërkombëtare e Monumenteve), 18 Maji (Dita Ndërkombëtare e Muzeve) dhe 29 Shtatori (Dita Kombëtare e Trashëgimisë Kulturore), hyrja është falas për të gjithë vizitorët. Kalaja mund të arrihet lehtësisht në këmbë nga Qendra Historike e qytetit ose përmes transportit lokal me taksi apo minibus. Brenda kalasë ka edhe një hapësirë të kufizuar parkimi për automjetet e vizitorëve.
Për një përvojë më të plotë, rekomandohet vizita në orët e pasdites kur ndriçimi i diellit krijon një atmosferë të veçantë mbi muret dhe rrugicat e kalasë. Këshillohet që vizitorët të mbajnë këpucë të rehatshme për ecje në rrugët me kalldrëm, dhe të mos humbin mundësinë për të ndjekur një guidë lokale ose të vizitojnë Muzeun Onufri, një perlë brenda monumentit.
Legjendat popullore – Miti i Tomorrit, Shpiragut dhe Zanit
Kalaja e Beratit nuk mbart vetëm histori të dokumentuara, por edhe një pasuri të madhe mitesh dhe legjendash që e lidhin atë ngushtë me natyrën përreth dhe imagjinatën popullore. Një nga tregimet më të njohura është ai i dy vëllezërve legjendarë, Tomorri dhe Shpiragu, të cilët u dashuruan pas të njëjtës Zanë, një krijesë e bukur mitike. Xhelozia dhe rivaliteti i tyre çoi në një përplasje të furishme, ku të dy vëllezërit mbetën të vrarë. Legjenda thotë se Zana, e pikëlluar, u kthye në një kodër shkëmbore dhe nisi të qante pa pushim, duke krijuar lumin Osum nga lotët e saj.
Kalaja u ndërtua mbi këtë kodër, si një monument i përjetshëm për dashurinë tragjike dhe fatin e dy maleve, që sot njihen si Mali i Tomorrit dhe Mali i Shpiragut. Përmes kësaj legjende, kalaja merr një frymë mistike që tejkalon gurët dhe muret, duke u bërë pjesë e shpirtit dhe kujtesës kolektive të Beratit.
Fakte dhe statistika – Kuriozitete nga bota reale
Kalaja e Beratit është një nga monumentet më të njohura dhe të vizituara në Shqipëri, duke tërhequr mijëra turistë çdo vit. Vetëm në muajin gusht të vitit 2018, u regjistruan mbi 14 600 vizitorë, nga të cilët më shumë se 9 600 ishin të huaj. Në të njëjtin vit, kalaja dhe objektet e trashëgimisë kulturore përreth u vizituan nga rreth 128 000 persona, çka e rendit Beratin ndër destinacionet më dinamike të turizmit kulturor në vend.
Brenda mureve të kalasë gjenden rreth 128 monumente kulture, përfshirë shtëpi tradicionale, kisha, xhami dhe objekte të tjera të trashëgimisë. Ndër elementët më të veçantë është busti i perandorit romak Konstantin i Madh, një nga të parët që pranoi krishterimin si fe shtetërore. Po ashtu, Kalaja e Beratit është përjetësuar në monedhën 10 lekëshe të Bankës së Shqipërisë (vitet 1996, 2000 dhe 2013), duke shërbyer si simbol i trashëgimisë kombëtare.
Një tjetër kuriozitet është se kjo kala është ende e banuar, një fenomen i rrallë në rajon. Banorët e saj ruajnë stilin tradicional të jetesës, duke e kthyer vizitën në një përvojë të gjallë kulturore dhe autentike.
Kalaja e Beratit është më shumë sesa një strukturë prej guri, ajo është një histori e gjallë, një muze në qiell të hapur dhe një dëshmi e rrallë e trashëgimisë shqiptare. Nga muret e saj të lashta e deri te rrugicat që ende mbajnë aromën e jetës tradicionale, çdo hap brenda kalasë është një udhëtim në kohë. Kjo kështjellë jo vetëm që ofron panoramën më të bukur mbi Beratin dhe lumin Osum, por edhe një përvojë shpirtërore që i flet si zemrës, ashtu edhe mendjes.
Nëse po planifikoni një udhëtim në Shqipëri, mos e lini jashtë itinerarit tuaj këtë thesar historik. Vizitoni Kalanë e Beratit për të përjetuar historinë, për të prekur gurët që kanë parë mijëra vite dhe për të ndjerë frymën e një qytetërimi që vazhdon të jetojë mes nesh.
👉 Klikoni këtu për të lexuar më shumë mbi qytetet e Shqipërisë të mbrojtura nga UNESCO dhe filloni udhëtimin tuaj kulturor sot!
